OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA

Po czym poznać osobę anankastyczną?

Zaburzenie anankastyczne, zwane także obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości należy do zaburzeń osobowości z wiązki lękowej (grupa C w klasyfikacji DSM-IV). W niektórych przypadkach utrudnia to odróżnienie ich od zaburzeń lękowych. Osoba z zaburzeniem anankastycznym może przejawiać niektóre z niżej wymienionych cech:

• Zbytnio przejmuje się nieistotnymi szczegółami, zasadami oraz porządkiem. Jest drobiazgowa, przywiązuje nadmierną uwagę do szczegółów. Tworzy reguły działania oraz dokładne listy i rozkłady nawet prostych zadań, których sztywnie się trzyma.
• Charakteryzuje się perfekcjonizmem i dużą sumiennością. Osoby anankastyczne mogą wiele osiągnąć i dojść daleko, jednak mimo znacznych sukcesów nigdy nie są z siebie dostatecznie zadowolone. Z drugiej strony upośledzony perfekcjonizm może utrudniać doprowadzanie spraw do końca i przeszkodzić w osiąganiu celów. Osoby anankastyczne mogą odkładać na później podjęcie najważniejszych decyzji, gdyż obawiają się, że mogą nie sprostać własnym standardom i wymaganiom. Podwyższone standardy sprawiają, że osoba anankastyczna wymaga perfekcjonizmu nie tylko od siebie ale i od innych.
• Jej umiejętność do wypoczywania jest zmniejszona, co w połączeniu z perfekcjonizmem może doprowadzać do zachowań charakterystycznych dla pracoholizmu.
•  Ma trudności bądź wręcz nie posiada umiejętności wyrażania uczuć. Może brakować jej spontaniczności oraz umiejętności reagowania na emocje innych.
• Osobie anankastycznej brakuje elastyczności. Jest ona sztywna, zarówno pod wzglądem poznawczym jak i w kwestiach moralności czy wartości etycznych.
• Nadmierne przywiązuje uwagę do porządku i czystości.
• Chce utrzymać kontrolę we wszystkich sferach życia, także w relacjach międzyludzkich. W kontaktach z innymi ludźmi może być surowa, może mieć wobec innych wygórowane oczekiwania, bądź bardzo niechętnie dzielić się swoimi obowiązkami.
• Jest przesadnie ostrożna i może przesadnie upewniać się, czy wykonała jakąś czynność idealnie.
• Może być skąpa i oszczędna oraz mieć problem w pozbywaniu się starych rzeczy, nawet jeśli nie są już one jej potrzebne.

 

Rozróżnienie

1. Zaburzenie anankastyczne a zaburzenie lękowe obsesyjno-kompulsyjne

Anankastyczne zaburzenie osobowości najłatwiej pomylić można z zaburzeniami lękowymi obsesyjno – kompulsywnymi (OCD), nie tylko ze względu na nazwę. Co prawda zaburzenia te mogą współwystępować, bądź osoba z zaburzeniem lękowym obsesyjno-kompulsyjnym może posiadać także niektóre symptomy zaburzenia anankastycznego i odwrotnie, to istnieją między nimi istotne różnice. W OCD osiowym objawem są powracające, uciążliwe oraz niechciane myśli bądź obrazy dotyczące pewnych sytuacji (obsesje). Ich konsekwencją jest lęk i rozpacz. Emocje te są rozładowywane poprzez kompulsywne czynności np. sprawdzanie, czy mycie rąk. Zmniejszają one napięcie i przynoszą ulgę. Natomiast osoby z osobowością anankastyczną zazwyczaj nie mają obsesji i kompulsji. Ich głównym problemem jest nadmierna sumienność i perfekcjonizm, to one doprowadzają do powtarzania pewnych czynności. Lęk jaki u nich się pojawia jest związany z obawą, że nie wykonają zadań w idealny sposób. Objaw ten różni się więc znacząco od kompulsji, które same w sobie są nieprzyjemne.

2. Zaburzenie anankastyczne a osobowość narcystyczna

Te zaburzenia osobowości mają wspólny element – w obu pojawia się perfekcjonizm. Jednak osoby narcystyczne mają silne poczucie własnej wyższości nad innymi. Natomiast ludzie z osobowością anankastyczną posiadają wręcz przesadny samokrytycyzm.

3. Zaburzenie anankastyczne a zaburzenie antyspołeczne

Wspólnym elementem tych zaburzeń jest brak wyrozumiałości co do otoczenia. Jednak u osób antyspołecznych wynika to z dążenia do zaspokojenia własnych pragnień a u osób anankastycznych z perfekcjonizmu, który sprawia, że są wymagający i wobec siebie i wobec innych.

4. Zaburzenie anankastyczne a zaburzenie schizoidalne

Obie te osobowości związane są z oderwaniem od społeczeństwa oraz w pewnym sensie i od jego norm. Kolejnym elementem wspólnym jest niezrozumienie emocji innych osób oraz brak umiejętności wyrażania własnych uczuć. Jednak osoby anankastyczne, w przeciwieństwie do schizoidalnych potrafią wchodzić w bliskie związki.

Gdzie szukać pomocy? – Terapia

Zaburzenie anankastyczne należy do zaburzeń osobowości i tak jak i inne zaburzenia tego typu stosuje się wobec niego długotrwałą psychoterapię (czas terapii może się wahać od 6 miesięcy do dwóch lat, czasami dłużej). Najlepsze efekty przynosi terapia poznawczo-behawioralna, koncentrująca się na podważaniu negatywnych przekonań oraz schematów, które już od dzieciństwa mogły mieć wpływ na obecne objawy i zachowania. Jej celem jest rozpoznanie i zmiana dysfunkcyjnych wzorów postępowania i myślenia, poprzez zastąpienie ich wzorcami konstruktywnymi. Efekty terapii są zazwyczaj zadawalające. Niektóre objawy tego zaburzenia można także zmniejszać za pomocą autoterapii, należy ją jednak postrzegać jako metodę pomocniczą. Poniżej przedstawiono kilka takich metod, które mogą pomóc w pracy nad pewnymi cechami.

Jak sobie pomóc ?- Autoterapia

1.    Perfekcyjność

Gdy przygotowujesz się do wykonania jakiegoś zadania, wypisz, jak wyglądałoby dokładne i idealne wykonanie takiego zadania. Napisz, jakie kroki musiałbyś podjąć, żeby wykonanie zadania było doskonałe? Wypisz wszystkie elementy (uwzględnij szczegóły), które są Twoim zdaniem do tego potrzebne. Następnie wykonaj kolejne kroki, tak jak zwykle z największym zaangażowaniem, nie uwzględniając jednak jednego lub dwóch, które nie potraktujesz perfekcyjnie. Przy kolejnym zadaniu, znów wypisz wszystkie elementy, ale przy wykonywaniu „odpuść sobie” tym razem dwa, potem trzy itd. Nie chodzi o to, żebyś wszystko wykonywał byle jak, tylko abyś nieco obniżył swoje standardy. Zastanów się, co byłoby do przyjęcia przez innych ludzi. Dzięki temu z czasem nauczysz się dokończyć swoje zadania, dzięki temu, że nie będziesz nastawiony na pracę idealną, lecz wykonaną do końca. Jak sam się przekonasz, niektórzy ludzie nie zauważą nawet różnicy między tym, co dotąd wykonywałeś „doskonałe” a Twoimi obecnymi efektami. Lepiej zrobić jakąś czynność na niższym poziomie, niż nie zrobić jej wcale.

2.     Drobiazgowość

Zawsze, gdy wykonujesz jakieś zadanie, zastanów się nad tym, jaki jest jego główny cel. Pilnuj się, abyś to właśnie go osiągnął. Poświęcaj czas na to, co jest bezpośrednio z nim związane. Odpuść sobie inne „poboczne” lub niezwiązane z zadaniem czynności.

3.      Niezdecydowanie

Aby walczyć z niezdecydowaniem wyznaczaj sobie limity czasu, jaki masz na podjęcie każdej decyzji. Najlepiej wyznacz konkretną datę i godzinę do której musisz ją poznać a przy łatwiejszych decyzjach daj sobie tylko kilka minut na zdecydowanie się. Zacznij od najprostszych czynności, np. przy wyborze jakiegoś artykułu w sklepie – wyznacz sobie dwie minuty na decyzję, który z nich wybierzesz. Z czasem, mimo początkowego dyskomfortu, przekonasz się, że podejmując decyzję szybciej, nieraz osiągasz ten sam albo i lepszy efekt, niż przy rozpatrywaniu jej dniami i nocami.

Bibliografia:

1. Millon T., Davis R., Millon C., Escovar L., Meagher S. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
2. Seligman M., Walker E., Rosenhan D. (2003). Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka.
3. Tallis F. (1996). Wolni od obsesji. Warszawa : Wydawnictwo W.A.B.
4. Carson R., Mineka S., Buther J. (2003). Psychologia zaburzeń. Gdańsk: GWP.

​​​

Materiał powstał w ramach realizacji projektu „Co Nas Spina? – Kampania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego” (III edycja) dotowanego przez Zarząd Województwa Śląskiego dla Portalu „Więc Jestem”.

Więcej informacji o kampanii na stronie: www.wiecjestem.us.edu.pl/co-nas-spina