W ciągu kilku ostatnich lat coraz częściej mówi się o problemie ADHD. Można wręcz mieć wrażenie, że panuje na nie swoista moda. W jej wyniku każde sprawiające trudności wychowawcze dziecko nazywa się mianem „nadpobudliwego”. Paradoksalnie prowadzi to do kojarzenia tego zaburzenia właśnie z „niegrzecznym” dzieckiem i uznaniem za kolejny psychologiczny wymysł, który usprawiedliwia rodziców nie potrafiących właściwe wychować swojej pociechy. I choć takie pobieżne zainteresowanie ADHD przyczyniło się do uświadomienia społeczeństwu o jego istnieniu, to może zaszkodzić, gdyż błędnie tłumaczy mechanizmy jego powstania i nie uwzględnia jego najistotniejszych objawów. Ponadto zaburzenie to występuje nie tylko u dzieci i nastolatków – jak powszechnie się przyjmuje. Wielu dorosłych może cierpieć z jego powodu.
Czym więc jest ADHD?
To zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi.
Obalmy kilka mitów:
- Jego powstanie nie jest wynikiem niewłaściwego wychowania przez rodziców, gdyż jest to zaburzenie uwarunkowane genetycznie, ujawniające się już w pierwszych latach życia.
- Nie jest kwestią „nieznośnego charakteru” – ADHD związane jest z neurobiologicznymi zmianami funkcji mózgu.
- Choć nasilenie objawów często spada z wiekiem lub zostają one zmodyfikowane, jest to zaburzenie chroniczne, którego nie da się stuprocentowo wyleczyć.
- Nie jest błahym problemem – niezauważone i nieleczone może doprowadzić do wielu przykrych konsekwencji w dalszym życiu, w tym do powstania zaburzeń psychicznych.
- Nie jest łatwe do wykrycia, często jego objawy są przysłaniane przez przejawy innych zaburzeń min. depresji.
Jego kluczowymi objawami są:
- Zaburzenia koncentracji uwagi
- Nadmierna impulsywność
- Nadpobudliwość psychoruchowa
Podtypy ADHD:
- podtyp z przewagę impulsywności i nadpobudliwości,
- ADD – podtyp o przewadze zaburzeń koncentracji uwagi (trudniejszy do zauważenia, gdyż nie zawiera zachowań nadpobudliwych)
- oraz podtyp mieszany.
Czym przejawiają się poszczególne grupy objawów?
- Impulsywność – czyli kłopoty z odraczaniem. Brak zdolności zahamowania własnej reakcji, przy jednoczesnej znajomości reguł i wiedzy na temat tego, jak powinno się postępować w danej sytuacji.
Z jednej strony brak umiejętności zahamowania myśli i impulsów wiąże się z trudnością z przerwaniem danej czynności „na zawołanie”. (Np. Odpowiedź „zaraz” i jednocześnie dalsze kontynuowaniu tego samego zajęcia na polecenie „Chodź tu”, zamiast zrealizowanie prośby).
Z drugiej strony pojawia się jednak chęć natychmiastowej reakcji na pojawiający się bodziec (Chcę tego „już”, muszę to mieć „teraz”).
Impulsywność doprowadza także do nieumiejętności przewidywania konsekwencji własnych zachowań oraz problemów ze stworzeniem planu działania.
Cecha ta u dorosłego człowieka może przejawiać się w następujących zachowaniach:
- Częste przerywanie wypowiedzi innych,
- Trudności z czekaniem na swoją kolej,
- Gwałtownie zmieniające się reakcje emocjonalne,
- Zapominanie ustalonych terminów,
- Intensywne, lecz często nietrwałe relacje z innymi,
- Rozgardiasz i bałagan.
- Zaburzenia uwagi – czyli słabsza zdolność do skoncentrowania się na konkretnym zadaniu. Dotyczy zarówno skierowania uwagi jak i jego utrzymania (np. rozpoczęcia słuchania i kontynuowania tej czynności). Pojawiają się także problemy z niedostatecznie rozwiniętą pamięcią roboczą (krótkotrwałą).
Bez dostatecznie wykształconej uwagi można się skupić na przypadkowym bodźcu, często najwyraźniejszym, najbliższym albo nowym (np. zamiast słuchać wykładu, spoglądać przez okno czy też bawić się długopisem). Nie jest się w stanie skoncentrować na jednym źródle bodźców, lecz przeskakuje na bezproduktywne czynności. Na osoby, które zachowują się w ten sposób, często mówi się, że są rozmarzone lub myślą o niebieskich migdałach. Zaletą jest to, że potrafią się odnaleźć w sytuacjach nowych i trudnych, pod warunkiem, że nie wymaga się od nich długich i monotonnych zadań.
- Słabo wykształconą zdolność do samoobserwacji, obierania celów i tworzenia planu życiowego,
- Problemy ze współpracą, chęć robienia wszystkiego po swojemu,
- Niedostrzeganie szczegółów, częste przeoczenia,
- Trudność z dłuższą koncentracją uwagi,
- Niedoprowadzanie do końca rozpoczętych zadań,
- Problemy z organizacją pracy,
- Niechęć do zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego,
- Rozpraszanie się pod wpływem otaczających bodźców,
- Częste zapominanie lub gubienie przedmiotów
- Nadruchliwość – czyli nadmierna, niczym nieuzasadniona ruchliwość (u dzieci: wiercenie się w ławce, przymus chodzenia np. po klasie, niemożność wysiedzenia w jednym miejscu)
Niebezpieczna w połączeniu z impulsywnością – najpierw coś się robi, dopiero potem myśli. Nie przewiduje się konsekwencji własnego zachowania.
U dorosłych objawy nadpobudliwości słabną (Przeważnie można je zaobserwować tylko w szybkich ruchach stóp lub palców). Zazwyczaj przekształcają się one w brak aktywności prowadzący do wewnętrznego poczucie niepokoju i nerwowości.
Skąd to się bierze?
Wśród głównych przyczyn schorzenia wymienia się czynniki związane z funkcjonowaniem mózgu. Stan dzisiejszej wiedzy pozwala na wskazanie:
- Zmiany w metabolizmie neuroprzekaźników (Są one odpowiedzialne za przekazywanie bodźców z jednej komórki nerwowej do drugiej). Dokładniej chodzi o zmniejszoną aktywność:
- Noradrenaliny (odpowiada za koncentrację)
- Dopaminy (steruje bodźcami i napędem)
- Serotoniny (impulsywność, dopasowanie zachowania do sytuacji)
Ich rozpad następuje zbyt szybko i zbyt intensywnie, w skutek czego dochodzi do zaburzenia w procesie przenoszenia informacji. Stąd właśnie biorą się problemy z koncentracją, a także impulsywność.
Konsekwencją staje się także to, że osoby z ADHD mają problem z selektywnością uwagi. Ich mózg nie radzi sobie z zablokowywaniem nieistotnych bodźców i wybieraniem tych, które są najważniejsze. Stąd zapominanie, czy też łatwa odwracalność uwagi.
- Badania pokazały, że u osób z ADHD w pewnych obszarach mózgu występuje niedokrwienie. W czołowej części mózgu dochodzi do słabszego przetwarzania glukozy, w wyniku czego dostarczana jest tam mniejsza ilość energii.
Dorośli
Jak na razie nie zdefiniowano kryteriów diagnozujących ADHD dla osób dorosłych. Jednak te, które są stosowane przy dziecięcej wersji zaburzenia, mogą być do tego używane ze względu na duże podobieństwo. Na znaczeniu traci jednak kryterium związane z nadpobudliwością. Oczywiście konieczny do potwierdzenia tego zaburzenia jest fakt występowania objawów już we wczesnym dzieciństwie.
Kobiety i mężczyźni: dwa światy – dwie wersje ADHD
Jeszcze do niedawna uważano, że ADHD to zaburzenie typowo chłopięce, a nieliczne przypadki u dziewcząt nie sprawiają problemu. Stan obecnej wiedzy pozwala na stwierdzenie, że występuje ono u nich dwa razy rzadziej, lecz stanowi równie poważny problem.
Trudności z jego wykryciem są związane z tym, że u dziewcząt najczęściej występuje podtyp z zaburzeniami koncentracji uwagi, często bez oznak nadpobudliwości. Nie sprawiają więc problemów wychowawczych, przez co rzadziej są kierowane do poradni psychologicznej.
- Wyższym nasileniem objawów związanych z koncentracją uwagi, niż mężczyźni,
- Otrzymują mniejsze wsparcie otoczenia, które często obarcza je za niepowodzenia i nie dostrzega istoty ich problemu,
- Z powyższego powodu są bardziej narażone na stres i pojawienie się zaburzeń lękowych,
- Są gorszymi kierowcami (częściej wymuszają pierwszeństwo, jeżdżą szybciej i wywołują wypadki),
- Gorzej radzą sobie w kontaktach społecznych,
- Potrzebują tzw. zewnętrznego punktu kontroli – nie potrafią się samodzielnie zmobilizować do działania,
- Mają gorszą samoocenę, źle znoszą trudności i przeciwności,
- W razie kłopotów często zachowują się nieracjonalnie,
- Często przeżywają gwałtowne huśtawki emocjonalne,
- Bardziej niż mężczyźni z ADHD, są podatne na uzależnienia od alkoholu i narkotyków,
- Sprawiają wrażenie „marzycielek”, bujają w obłokach, są powolne,
- Tak jak mężczyźni są bardzo wrażliwe na krytykę. Jeśli odnoszą wrażenie, że są źle zrozumiane -wycofują się.
Estrogeny mogą wzmacniać objawy ADHD, przyczyniają się min. do:
- Przewlekłego uczucia ciągłego wyczerpania, które nie mija nawet po długim śnie,
- Zaburzeń snu,
- Objawów depresyjnych.
Mężczyźni częściej są wybuchowi, mają wątpliwości dotyczące własnej osoby, są gorszymi słuchaczami, często zapominają o ważnych sprawach i spotkaniach, ale zazwyczaj są niezwykle kreatywni i perfekcjonistyczni.
Dlaczego z tym walczyć?
Objawy ADHD mogą przyczynić się do wykształcenia niższego poczucia własnej wartości, słabej samoakceptacji, braku zaradności w życiu codziennym, poczucia odrzucenia i niezrozumienia, problemów z objadaniem się, trudności w nauce i pracy zawodowej, niepodejmowania odpowiednich do możliwości ról społecznych, braku troski o własne zdrowie, a nawet do targnięcia się na własne życie.
Brak stabilnego poczucia własnego ja prowadzi do bólu psychicznego, bezskutecznych prób zrozumienia samego siebie i braku wiary we własne możliwości. Niskie poczucie własnej wartości nie pozwala cieszyć się z życia i osiągniętych sukcesów. Zawsze dostrzega się ciemną stronę zaistniałej sytuacji, nawet jeśli jest tylko błędnym wyobrażeniem.
Nieleczone i niepoddane terapii ADHD oraz jego konsekwencje, zarówno psychiczne jak i społeczne, mogą bardzo negatywnie wpłynąć na życie wewnętrzne chorego doprowadzając nawet do zaburzeń psychicznych:
- Długotrwałych depresji,
- Zaburzeń lękowych,
- Nałogów i uzależnień,
- Zaburzeń amotorycznych (np. problemy z równowagą, brzydkie pismo),
- Jąkania się,
- Zaburzeń snu.
Jak z tym walczyć?
Jeśli w dorosłym wieku pojawiają się tylko szczątkowe pozostałości ADHD, które nie utrudniają w dużym stopniu życia codziennego, leczenie nie jest konieczne.
Gdy natężenie i siła objawów nie są aż tak uciążliwe wystarczy doradztwo psychologiczne, polegające na nauce sposobów planowania, kontrolowania, radzenia sobie z zorganizowaniem czasu oraz obowiązków dnia codziennego.
Jeśli jednak objawy charakteryzują się dużym nasileniem, dominują i przejawiają się w wielu dziedzinach życia to konieczne staje się podjęcie terapii.
Jeśli objawy ADHD są bardzo wyraźne i prowadzą do cierpienia wewnętrznego lub zewnętrznego konieczne jest także leczenie farmaceutyczne (leki psychostymulujące lub przeciwdepresyjne), wpływające na nieprawidłowości neurologiczne.
Konieczne staje się także leczenie zaburzeń towarzyszących (depresji, zaburzeń zasypiania itp.) Często to one uważane są za główny problem i maskują objawy ADHD. Nie da się ich jednak pokonać, jeśli najpierw nie zlikwiduje się pierwotnego źródła problemów.
Co można samemu zdziałać?
Przydatne staje się zorganizowanie stanowiska pracy, tak aby nadmiar bodźców nie rozpraszał, a zbyt mała ich ilość nie doprowadzała do bezproduktywnych czynności.
W utrzymaniu koncentracji pomóc może zorganizowanie sobie kilkominutowych przerw wplatanych w monotonne obowiązki.
Ważną częścią każdego dnia powinien stać się dokładny plan oraz wyznaczenie konkretnych celów wraz z jasno określonym terminem ich zakończenia.
Istotna jest pomoc innych osób, które mogą czuwać nad porządkiem, organizacją czasu i motywować do działania.
Wyznacz sobie miejsce, w którym będziesz trzymać określone przedmioty. Zapisz na kartce i spróbuj popracować nad tym, aby odkładanie rzeczy na właściwe miejsce stało się automatycznym odruchem.
W kształtowaniu poczucia własnej wartości pomóc może założenie „księgi rzeczy dobrze zrobionych”. Każdego wieczoru zastanów się, co udało Ci się dzisiaj zrobić lepiej niż poprzednio, zwróć przy tym uwagę nawet na drobnostki np. „nie spóźniłem się dzisiaj na zajęcia”, „posprzątałem pokój”. Bardzo ważne, aby wpisy były regularne. Każdego dnia staraj się znaleźć coś pozytywnego, a po miesiącu sam się zdziwisz tym, jak wiele rzeczy potrafisz osiągnąć.
Bardzo ważne jest rozszerzenie wiedzy na temat schorzenia. Warto przeczytać poradniki na ten temat, dzięki którym można dokładniej poznać istotę problemu i uzyskać przydatne wskazówki. Szczególnie polecam książkę Sabin Bernau (psycholog od lat specjalizująca się w prowadzeniu terapii ADHD u dorosłych) „ADHD u Dorosłych. Poradnik jak z tym żyć.” Można w niej znaleźć wiele cennych rad i instrukcji, jak wprowadzać je w życie. W Internecie można odnaleźć także fora, na których osoby z ADHD dzielą się doświadczeniami i udzielają wartościowych uwag oraz wsparcia.
Najważniejsze aby z jednej strony zaakceptować i polubić samego siebie i to czego nie da się zmienić, ale z drugiej szukać pomocy, wprowadzać ją w życie i pracować nad lepszą przyszłością.
Człowiek dorosły z ADHD może cieszyć się z życia i koniecznych do wypełniania zadań. Jeśli znajdzie własną drogę i ciekawą dla siebie pracę – pełną wyzwań i możliwości wykazywania się – a w dodatku zostanie otoczony przez życzliwych sobie ludzi, nic nie będzie stanowiło dla niego niemożliwej do pokonania przeszkody. Jeśli będzie wypełniał zadania, które go fascynują i ciekawią to zwalczy problem nieuwagi i stworzy sobie możliwość osiągnięcia sukcesu.
Bibliografia:
- Bernau, S. (2007). ADHD u dorosłych. Poradnik – jak z tym żyć. WAM
- Kołakowski, A., Wolańczyk, T., Pisula, A., Skotnicka, M., Bryńska, A. (2007). ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. GWP
Najnowsze komentarze